مدل های زبانی بزرگ (LLM) در سال های اخیر تحول چشمگیری در حوزه هوش مصنوعی ایجاد کرده اند. شرکت OpenAI با معرفی نسخه های مختلف مدل های جی پی تی، پیشتاز این عرصه محسوب می شود. این مقاله به بررسی و مقایسه دقیق نسخه های مختلف Chat GPT می پردازد تا کاربران بتوانند با آگاهی بیشتری از این ابزارهای قدرتمند استفاده کنند.

مدل های اصلی Chat GPT و ویژگی های آنها

GPT-3.5

نسخه رایگان ChatGPT مبتنی بر مدل GPT‑3.5 است که با استفاده از معماری ترانسفورماتور ۱۲ لایه و ۱۷۵ میلیارد پارامتر آموزش دیده است. این مدل برای کاربردهای عمومی و تولید متن‌های منسجم مناسب است؛ اما در مسائل پیچیده یا تحلیل‌های عمیق دچار محدودیت‌هایی می‌شود.

ویژگی های اصلی:

  • دارای 175 میلیارد پارامتر
  • پنجره بافت (Context Window) 4,096 توکن
  • قابلیت تولید متن، پاسخگویی به پرسش ها و نوشتن کد برنامه نویسی
  • سرعت پاسخگویی نسبتاً بالا
  • دسترسی رایگان (نسخه پایه)

مثال کاربردی: GPT-3.5 برای نوشتن یک ایمیل رسمی به مدیر یک شرکت می تواند متنی مناسب و حرفه ای تولید کند، اما در تحلیل های پیچیده یا درک مفاهیم عمیق علمی محدودیت دارد.

GPT-4

مدل GPT‑4 که در مارس ۲۰۲۳ معرفی شد، با معماری ۲۴ لایه و افزایش چشمگیر تعداد پارامترها (تا چندین تریلیون) نسبت به نسخه ۳.۵، توانایی درک بهتر و تحلیل دقیق‌تر ورودی‌ها را دارد. این نسخه علاوه بر پردازش متن، قابلیت‌های چندرسانه‌ای از جمله درک تصاویر را نیز دارا است.

ویژگی های اصلی:

  • تعداد پارامترهای بیشتر (دقیقاً اعلام نشده، اما تخمین ها حدود 1.7 تریلیون پارامتر است)
  • پنجره بافت 8,192 توکن (بعداً به 32,768 توکن افزایش یافت)
  • توانایی درک و تحلیل تصاویر (در نسخه GPT-4 Vision)
  • دقت و خلاقیت بیشتر در پاسخ ها
  • عملکرد بهتر در وظایف پیچیده و استدلالی
  • دسترسی فقط برای مشترکان Plus و Enterprise

مثال کاربردی: GPT-4 می تواند یک مقاله علمی پیچیده را تحلیل کند و نقاط قوت و ضعف آن را به صورت دقیق بیان کند، همچنین می تواند کدهای برنامه نویسی پیچیده تر با خطای کمتر تولید کند.

GPT‑4.5

نسخه GPT‑4.5، که اخیراً معرفی شده است، بهبودهای جزئی اما مهمی در زمینه استدلال، کاهش «توهم» (hallucination) و بهینه‌سازی مصرف منابع ارائه می‌دهد. اگرچه جزئیات دقیق تعداد پارامترها اعلام نشده، اما عملکرد بهبود یافته آن نسبت به GPT‑4 قابل مشاهده است.

GPT-4o

مدل هوش مصنوعی GPT‑4o نسخه‌ای بهینه‌شده از GPT‑4 است که با هدف کاهش هزینه‌های محاسباتی و افزایش سرعت پاسخ‌دهی طراحی شده است. اگرچه ممکن است کیفیت پاسخ‌ها در برخی موارد نسبت به GPT‑4 کمی ساده‌تر باشد، اما برای کاربردهایی که نیاز به پاسخ‌های سریع و تعامل مداوم دارند، گزینه مناسبی محسوب می‌شود.

ویژگی های اصلی:

  • توانایی دریافت و پردازش همزمان متن، تصویر، صوت و ویدیو
  • سرعت پاسخگویی بسیار بالاتر نسبت به نسخه های قبلی (تقریباً 2 برابر سریع تر از GPT-4)
  • قابلیت مکالمه صوتی تقریباً همزمان
  • پنجره بافت 128,000 توکن
  • بهبود قابل توجه در توانایی های چندزبانه
  • دسترسی رایگان در سطح پایه و قابلیت های بیشتر برای مشترکان

مثال کاربردی: کاربر می تواند یک تصویر از یک نمودار مالی را آپلود کند و همزمان با صدای خود از GPT-4o بخواهد تا آن را تحلیل کند و مدل به صورت صوتی پاسخ می دهد و نکات مهم را توضیح می دهد.

مدل‌های تخصصی O3 و O1

مدل‌های O3 و O1 به عنوان نسخه‌های تخصصی ChatGPT معرفی شده‌اند.

  • O1 برای استدلال و تحلیل‌های عمیق طراحی شده و در وظایف پیچیده علمی و تخصصی عملکرد بهتری دارد.
  • O3 (و نسخه‌های مرتبط مانند O3 mini) بیشتر برای کاربردهای روزمره و تولید محتوای سریع و اقتصادی به کار می‌روند. این مدل‌ها بهینه‌سازی‌هایی در مصرف منابع و زمان پاسخ‌دهی دارند.

مقایسه فنی و عملی ChatGPT

الف) معماری و اندازه پارامترها

  • GPT‑3.5: معماری ۱۲ لایه با ۱۷۵ میلیارد پارامتر.
  • GPT‑4: افزایش تعداد لایه‌ها و پارامترها (تا چندین تریلیون) که باعث افزایش توانایی در تحلیل داده‌های پیچیده می‌شود.
  • GPT‑4.5: با حفظ ساختار GPT‑4 اما با بهبودهای جزئی در عملکرد و کاهش احتمال خطا.
  • GPT‑4o: استفاده بهینه از منابع محاسباتی با حفظ عملکرد قابل قبول در کنار افزایش سرعت.
  • O1: طراحی شده برای وظایف استدلال عمیق با دقت بالا.
  • O3: نسخه‌های سبک‌تر و سریع‌تر برای کاربردهای عمومی.

ب) قدرت پردازش و زمان پاسخ‌دهی

  • GPT‑3.5: زمان پاسخ‌دهی مناسب برای درخواست‌های ساده، اما در موارد پیچیده دچار کندی می‌شود.
  • GPT‑4: پاسخ‌های دقیق‌تر با زمان پردازش نسبتاً طولانی‌تر؛ مناسب برای تحلیل‌های تخصصی.
  • GPT‑4o: با بهینه‌سازی زمان پاسخ‌دهی، برای کاربردهای پشتیبانی مشتری و تعامل‌های سریع بسیار مناسب است.
  • O3: سرعت بالا و پاسخ‌های عمومی سریع.
  • O1: زمان پردازش کمی بیشتر به دلیل پردازش عمیق‌تر، اما برای تحلیل‌های تخصصی ارزشمند است.

ج) کیفیت پاسخ‌ها و دقت تحلیل

  • GPT‑3.5: مناسب برای تولید متن‌های ساده؛ ممکن است در موارد پیچیده خطاهایی داشته باشد.
  • GPT‑4: پاسخ‌های بسیار دقیق و تحلیلی؛ قادر به درک نکات ظریف زبانی و ارائه تحلیل‌های جامع.
  • GPT‑4.5: کاهش میزان خطا و «توهم» نسبت به GPT‑4؛ پاسخ‌های دقیق‌تر در شرایط چالش‌برانگیز.
  • GPT‑4o: کیفیت پاسخ مناسب برای کاربردهای روزمره؛ ممکن است جزئیات عمیق‌تری نسبت به GPT‑4 ارائه ندهد.
  • O1: تمرکز بر تحلیل‌های عمیق و استدلال؛ پاسخ‌های تخصصی و دقیق.
  • O3: مناسب برای نیازهای سریع و تولید محتوا با دقت متوسط.

د) قابلیت‌های چندرسانه‌ای

  • GPT‑3.5: تنها متن را پردازش می‌کند.
  • GPT‑4 و نسخه‌های بالاتر: علاوه بر متن، قادر به پردازش تصاویر و در برخی موارد صدا هستند. به عنوان مثال، می‌توانید تصویری ارسال کنید و مدل بر اساس آن توضیح یا تحلیل ارائه دهد.
  • O1 و O3: معمولا بر پایه پردازش متنی تمرکز دارند، اما بسته به تنظیمات می‌توانند از قابلیت‌های چندرسانه‌ای نیز بهره ببرند.

هـ) هزینه‌های اجرایی و بهینه‌سازی منابع

  • GPT‑4: هزینه‌های بالای اجرایی به دلیل مصرف منابع زیاد؛ مناسب برای کاربردهای حساس به دقت.
  • GPT‑4o: بهینه‌شده برای کاهش هزینه‌ها و مصرف انرژی؛ مناسب برای کسب‌وکارهایی که به دنبال تعادل بین کیفیت و هزینه هستند.
  • O3: اقتصادی‌تر در مقابل O1 که برای تحلیل‌های تخصصی طراحی شده است.

مثال‌های کاربردی از ChatGPT

مثال ۱: حل مسئله ریاضی پیچیده

در یک سناریوی آموزشی، از GPT‑4 درخواست شد تا معادله‌ای در حساب دیفرانسیل حل کند. GPT‑3.5 تنها می‌توانست راهنمایی‌هایی ارائه دهد، اما GPT‑4 با استفاده از الگوریتم‌های دقیق (مانند روش رانگ‑کوتا) پاسخ نهایی را ارائه کرد. این تفاوت نشان می‌دهد که در کاربردهای علمی و تخصصی، نسخه‌های پیشرفته‌تر عملکرد بسیار بهتری دارند.

مثال ۲: تولید محتوای خلاقانه

در تولید یک مقاله تخصصی، GPT‑3.5 ممکن است متنی منسجم تولید کند اما فاقد جزئیات تحلیلی عمیق باشد. در مقابل، GPT‑4 و GPT‑4.5 می‌توانند بر اساس داده‌های به‌روز، تحلیل‌های دقیق و سبک نوشتاری یکسان، مقاله‌ای با خلاقیت و انسجام بالا ارائه دهند. برای کاربردهایی مانند نوشتن گزارش‌های تحقیقاتی یا تولید محتوا در حوزه‌های تخصصی، این بهبود بسیار مهم است.

نتیجه گیری

هر نسخه از ChatGPT با توجه به نیازهای متفاوت کاربران طراحی شده است. در حالی که GPT‑3.5 برای کاربردهای عمومی و تولید متن‌های ساده کافی است، نسخه‌های پیشرفته‌تر مانند GPT‑4، GPT‑4.5 و GPT‑4o توانایی‌های بالاتری در ارائه پاسخ‌های دقیق، تحلیل‌های عمیق و پردازش چندرسانه‌ای دارند. همچنین مدل‌های تخصصی O1 و O3 بسته به نوع کاربرد (تحلیل عمیق در مقابل سرعت و اقتصادی بودن) انتخاب می‌شوند.
انتخاب درست مدل به نیازهای شما (از نظر دقت، سرعت، هزینه و کاربرد) بستگی دارد؛ لذا آگاهی از ویژگی‌های هر نسخه می‌تواند به بهبود کارایی و بهره‌وری در استفاده از این ابزار کمک شایانی کند.